Cumhuriyet dönemi Türk romanının iki önemli yazarından seçilen birer romanı başkişiler üzerinden karşılaştırmak, bu makalenin çıkış noktasını oluşturmaktadır. Orhan Kemal’in (1914-1970) Murtaza (1952) ve Yusuf Atılgan’ın (1921-1989) Anayurt Oteli (1973) adlı eserlerinin başkişileri, çalıştıkları işlere devam ediyorken, geçmiş ile ilgili takıntılı bir ruh iklimine sahip oluşları ile karşılaştırılmaya değer bir konudur. İki romanın da başkişisinin içine doğduğu toplumda üstlendiği rolün karşılıksız kalmaya mahkûm oluşunun doğurduğu tatminsizliğin, sosyo-kültürel ve tarihsel bağlamlarını anlamaya çalışmak, bu yazının temel sorununu oluşturmaktadır. Burada Murtaza ile Zebercet’in toplumsal ve sosyal kimliklerinin benzeşen ve ayrışan yönleri, geçmişe takılı kalmış belleklerinin bugünlerine etkisi ve nihayetinde görev ve sorumluluk bilinciyle dışa yansıyan eksik ya da aksak yönlerini çözümlemeye çalışmak, temel odaktır. İlki sosyal gerçekçi, ikincisi modernist duyarlık ile yazılmış iki eserin yazılış zamanları, kapsam ve bağlamları farklı olsa da odağa aldıkları aidiyet ve geçicilik ikilemi insanlığın temel sorunlarından biri olması dolayısıyla günümüzde çok daha maruz kalınan bir durumdur. Murtaza ve Zebercet’in uzun geçmişten tevarüs eden sınıfsal ve etnik ‘asıl’ olmayışının geleceğe de taşınan bir miras olduğu iki metnin ortak bildirimi gibi durmaktadır. Bu köşede kalmışlığın iki başkişinin sahip ya da talip olduğu işin ve temsil ettiği toplumsal aidiyetin kategori ya da norm dışı kalmaya mahkûm oluşu bu makalenin başka bir bulgusudur. İki başkişinin yaşamın trajik yüzüne yazgılı oluşunun, ikisini hiçlik burgacına sürüklemesi başka bir sonuç olarak önümüzde durmaktadır. Gündelik yaşamın normal akışı içinde pek görülmeyen, ancak yakın temas ile deneyimlendikçe bütün açıklığı ile sergilenebilen bu ötekiliğin örtük kodları, anılan iki eser üzerinden analitik, çözümleyici, eleştirel ve karşılaştırmalı bir yaklaşımla deşifre edilmektedir. Bu makale, aynı zamanda, anılan iki eserin başkişisinin görev sorumluluğunu varoluşsal düzlemde idrakinin gerisindeki soy takıntısını irdelemektedir.