Yazar	: Ali Ilgın
Türü	: Araştırma Makalesi
Baskı Yılı	: 2016
Sayı	: 85
Sayfa	: 79-94
5153    2215

Özet
Tofa (Karagas) Türkleri bugün Güney Sibirya’da Rusya Federasyonu’nun İrkutsk oblastında Nijneudinsk rayonuna bağlı köylerde yaşamaktadırlar. Alıgcer, Nerha (Tof. Nirsa) ve Yukarı Gutara köylerinde toplu olarak; anılan köylerin dışında Nijneudinsk rayonu ile Şumskiy (Uda II) ve Voznesenskiy köylerinde de dağınık olarak yaşayan Tofa Türkleri 1930 yılına kadar ‘Karagaslar’ ve/veya ‘Karagas Tatarları’ olarak bilinmekteydi. 2010 nüfus sayımına göre toplam nüfusu sadece 762 olan Tofa Türklerinin dili UNESCO tarafından Redbook “Kırmızı Kitap”a alınarak ‘varlığı tehlikedeki diller’ listesine dahil edilmiştir. Türk lehçelerinin sını?andırılmasında ‘Uygur-Oğuz’ grubunda değerlendirilen Tofa Türkçesi, eskicil kimi dil özelliklerini bünyesinde korumasının yanında Moğolca ile paralellik gösteren bazı özellikleri taşımasıyla da karşılaştırmalı Türkoloji çalışmalarında ayrı bir öneme sahiptir. Ayrıca Tofalar Türklerinin yazı dili özelliğine sahip olmayışları ve yüzyıllar boyu sözlü gelenek ile ayakta kalmaları sözlü kültür ürünlerini işlevsel olarak daha da önemli kılar. Efsaneler, masallar, şarkılar, atasözleri ve bilmeceler sözlü kültürün önemli türleri arasındadır. Bu çalışmada Genel Türkolojide üzerinde az çalışılan Tofa Türklerinin bilmeceleri ele alınmıştır. Tofa bilmecelerinde; insan, hayvanlar ve kuşlar, yeryüzü ve tabiat hadiseleri, beslenme kültürü, avlanma geleneği, manevi değerler ve gelenekler işlenmiştir. Çeşitli araştırmacılarca bilmecelerin doğuşu mitolojik unsurlar ile açıklanmaya çalışılmıştır. Tofa Türklerinin bilmeceleri içerik olarak mitolojik özellikleri yansıtmasıyla mit-bilmece ilişkisi açısından son derece dikkat çekicidir. Eldeki çalışmada Tofa Türklerine ait 74 bilmece biçim ve içerik bakımından incelenmiş ve bu alanda yapılacak müstakil ya da karşılaştırmalı araştırmalara katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler
Tofa Türkleri, Bilmece, Tofa Bilmeceleri, Bilmece Geleneği, Tematik Sını?andırma

Abstract
Tofa (Karagas) Turks today live in the villages of Nijneudinsk raion in the Irkutsk oblast of the Russian Federation in the Southern Siberia. Living collectively in the Aligcer, Nerha (Tof. Nirsa) and Upper Gutara villages and as scattered in the Nijneudinsk raion and Shumskiy (Uda II) and Voznesenskiy villages, the Tofa Turks were known as the ‘Karagas’ and/or ‘Karagas Tatars’ until 1930. According to the 2010 census, having a total population of only 762, the language of Tofa Turks is included in the Redbook of UNESCO and listed as one of the ‘endangered languages’. The Tofa Turkic language is classifed under ‘UighurOghuz’ group in terms of Turkic dialects and has an important place in the comparative Turkology studies because of bearing certain archaic properties and parallelism with Mongolian language. In addition, the facts that the Tofa Turks do not a written language and have lived for centuries depending on oral traditions make the oral cultural products more important in functional terms. Legends, fables, fairy tables, songs, proverbs and riddles are among the major types of oral culture. This study deals with the riddles of the Tofa Turks, a less-studied subject in the General Turkology. Tofa riddles are about humans, animals and birds, earth and natural occurrences and events, nutrition culture, hunting tradition, moral values and traditions. Various researchers attempted to explain the birth of riddles with mythological elements. Since the riddles of the Tofa Turks have certain mythological traits and characteristics in terms of their content, they are extremely striking in the aspect of myth - riddle relation. The current study examines 74 riddles of the Tofa Turks for their style and content, and aims at contributing to the individual or comparative researches to be made in this feld

Keywords
Tofa Turks, Riddle, Tofa Riddles, Riddle Tradition, Thematic Classifcation