Horasan Türklerinde Eski Türk İnançlarının İzleri ve Günümüzdeki Görünümleri
(Traces of Old Turkish Beliefs and Today Appearances in Horasan Turks )

Yazar : Mousa Rahimi    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2022
Sayı : 111
Sayfa : 873-890
1704    1056


Özet
Türkler, tarih boyunca yaşadıkları coğrafyalarda karşılaştıkları din ve kültürleri etkiledikleri gibi onlardan da etkilenmişlerdir. Konar göçer yaşam tarzını seçen ve sürekli hareket hâlinde olan Türkler, kendi örf ve gelenekleri korumanın yanı sıra zamanla kabul ettikleri İslam dini de Türklerin dini yaşamında etkili olmuştur ve kendi inanç ve göreneklerini korudukları gibi kabul ettikleri yeni inanç sistemleri ile örtüştürmüştür. Bu doğrultuda geleneksel Türk inanışlarının kimi etki ve izleri bazı Türk guruplarının kültüründe yaşamaya devam etmiştir. Sözkonusu inanış ve ritüeller bazen benimsenen dinin herhangi bir uygulaması ile birleşmiş, kimi zaman da kendine özgü biçimiyle yeni dini ve kültürel ortamda varlığını sürdürmeye çalışmıştır. Horasan’da yaşayan Türkler de İran’ın diğer eyaletlerinde yaşayan Türkler gibi bin yıldan fazla egemen oldukları İran’da, eskiden süregelen pek çok inanç ve uygulamalarını koruyup muhafaza etmişlerdir kimi zaman da edindikleri yeni İslam inançlarıyla kendi inançlarını bir arada yaşata gelmişlerdir. Ortaya çıktığı ilk tarihten itibaren kuşaktan kuşağa gelişip aktarılan Türk kültürü ve antropolojik unsurlar, Horasan Türklerinde de günümüze kadar aktara gelmiştir. Horasan Türklerinde yapıla gelen genel halk inanış ve uygulamaları çok derin bir kültür birikimin habercisi olarak nitelenebilir. İran’ın diğer bölgelerinde olduğu gibi Horasan’ın da kırsal bölgelerinde sathi bir din anlayışının var olduğu ve yaşamın bütün alanlarında daha çok Türklükten gelen eski inanış, gelenek ve uygulamaların sürdüğü söylenebilir. Türk toplulukları arasında en önemli dikkat çeken unsurlardan biri bu halk inanış ve ritüellerinin hemen hemen aynı olmasıdır. Horasan bölgelerinde yaptığımız alan araştırmasında bu yöre insanlarında yaşaya gelen inanış ve uygulamaların diğer Türk coğrafyalarındakinden bir farkının olmamasıdır. Şu çalışmada, İslamî din anlayışını benimseyen İran Türklerinde geleneksel Türk inanışlarının Horasan Türkleri üzerine devam eden etki ve izleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca, konuyla ilgili kitap ve makaleler yanında Kuzey Horasan Eyaletinin Bocnurd ilinde günümüze kadar süregelen Türk inanış ve ritüellerini gözlemleyerek bir araya getirilmeye gayret edilmiştir. Kimi bölümlerde İran’ın diğer Türk illerinde tespit ettiğimiz inançların yanı sıra diğer Türk boylarından da karşılatırmalı ve tarihsel olarak göz önünde bulundurulmuştur. Bu bağlamda insanın doğuşundan ölümüne kadar olan inanış ve ritüeller ele alınmıştır; dolayısıyla genelde Türklerde özelde Horasan’da yaşayan Türklerin doğum esnası ve doğum sonrası, evlilik ve ölümle ilgili inanış ve uygulamalar ile birlikte doğa ile ilgili inanışlar kısmında gök ve yer-su kültü; yer-su kültü kısmında ise dağ, su, ağaç, ateş ve ocak kültü anlatılmaya çalışılmış; en sonda ise yeni yıl (Nevruz) ve bazı dini kutlamalara işaret edilmiş, ve ulusların maruz bırakıldığı kimi siyasi ve toplumsal olaylar karşısında gelenek ve inanışlarının nasıl etkilendiği ve günümüzdeki görünümleri üzerinde durulmuştur. Makalenin hazırlanışı için saha çalışması yapılmış ve yerinde gözlemler ve tespitler irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler
Türkler, İran-Horasan Türkleri, geleneksel Türk inanışları, inanışların günümüzdeki görünümleri

Abstract
Turks have both influenced and undergone the effect of the religions and cultures which they have encountered in the wide geography as living throughout history. Turks, who chose the nomadic lifestyle and were constantly on the move, as well as preserving their own customs and traditions, and the religion of Islam, adopted by Turks, had been influential in the religious life of the Turks and they have matched their own beliefs and customs with the adopted new belief system. In this direction, some effects and traces of traditional Turkish beliefs have continued to live in the culture of some Turkish groups. While these beliefs often combined with any practice of the adopted religion and lived under the image of that religion, sometimes they continued their existence in the new religious and cultural environment with their original form. The Turks living in Khorasan, like the Turks living in other provinces of Iran, have preserved and preserved many of their old beliefs and practices in Iran, where they have been dominant for more than a thousand years, and sometimes they have kept their own beliefs together with the new Islamic beliefs they have acquired.The Turkish cultural and anthropological elements, which have been developed and transferred from generation to generation since the first date of its emergence, have also been transferred to the Khorasan Turks until today. The general folk beliefs and practices of the Khorasan Turks can be described as the harbinger of a very deep cultural accumulation. It can be said that there is a superficial understanding of religion in the rural areas of Khorasan, as in other regions of Iran, and the old beliefs, traditions and practices, mostly derived from Turkishness, continue in all areas of life. One of the most striking elements among Turkish communities is that these folk beliefs and rituals are almost the same. In the field research we conducted in the Khorasan regions, the beliefs and practices of the people of this region are not different from those in other Turkish geographies. In this study, the roots of traditional Turkish beliefs among Iranian Turks with its current effects and traces, who adopted the Shiite, Sunni and Alavi religious (descendant of İmam Ali) understanding for centuries, are emphasized. In addition to the books and articles on the subject, the Turkish beliefs and costumes in the province of Bojnourd , a city in Northern Province of Khorasan in İran, have been tried to be determined. in addition to the beliefs we have identified in some Turkish provinces of Iran, other Turkish tribes were historically compared and mentioned. Accordingly, beliefs and practices regarding the transition period are discussed; therefore, the beliefs and practices of Turks living in Khorasan in general, during and after birth, marriage and death, as well as, th cult of sky and earth-water in the part of beliefs about nature; in the part of the earth-water cult, the cult of mountain, water, tree, fire and hearth was tried to be explained. Finally, the New Year (Spring Festival / Nowruz) and religious celebrations were pointed out, and how the old traditions and beliefs were affected by some political and social events and their current appearance was emphasized. For the preparation of the article, field study has been done and on-site observations and determinations have been examined.

Keywords
Turks, Iranian-Khorasan Turks, traditional Turkish beliefs, current appearances of beliefs