Bu çalışma, Dostoyevski’nin Yeraltından Notlar’ını Georg Simmel’in modernlik
eleştirisinin merceğinden okumaktadır. Georg Simmel, 19. yüzyılda yaşamış ve
insanlar arasındaki irili ufaklı etkileşim anlarını içeren günlük akıştan yola çıkarak
modern hayatın nabzını tutmuş bir sosyologdur. Ona göre, dinamik ve karmaşık
bir toplumsallığa karşılık gelen modern hayata rengini veren, metropollerdeki para
ekonomisidir. Ancak paranın nicel karakterinin sadece ekonomiyi değil, hayatın
tümünü etkisi altına aldığı düşüncesiyle modernliği koşulsuz kucaklamamıştır.
Özellikle söz konusu nicelliğin hesaplanabilirlik/ölçülebilirlik, bilimsellik ve rasyonalizm gibi unsurlar üzerinden çağı kuşatmasına eleştirel bir tavır sergilemiştir. Bir 19. yüzyıl insanı olarak Dostoyevski de edebî üretimi aracılığıyla yaşadığı çağa
mesafeli yaklaşmıştır. 1864 yılında kaleme aldığı Yeraltından Notlar romanını da
bu bağlamda okumak gerekir. Romanın ana kahramanı yeraltı insanı, dönem Saint
Petersburg’unda yaşadıklarından ve gözlemlediklerinden yola çıkarak bazen öfkeli
bazen de alaycı bir tavırla roman boyunca pek çok eleştiri sıralamaktadır. Söz konusu eleştirilerin temel dayanağı ise modern çağın karşılık geldiği değişim ve bu
değişimin modernleşen Rusya’ya yansımalarıdır. 19. yüzyılda farklı dönemlerde
ve ülkelerde yaşamış, farklı alanlarda üretmiş olsalar da modern çağın Simmel ve
Dostoyevski’de bıraktığı mekânsal ve toplumsal izlenimler arasındaki örtüşürlük,
çağa dair derinlikli bir çözümlemeyi mümkün kılmıştır.