Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde “Sumer~Sumeru Tag” İfadesi Üzerine
( On the Expression of Sumer ~Sumeru Tag In Old Uyghur TurkicTexts
)
|
Yazar
|
:
Hasan İsi
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2020
|
|
Sayı |
:
103
|
|
Sayfa |
:
597-608
|
 1655  931
|
Özet
İnanç tarihi, kişioğlunun dünya üzerinde var olduğu günden bu yana, çeşitli tabiatüstü varlıklara dayalı anlatılar çerçevesinde gelişen dinî sistemlere sahip olmuştur. Kuşaktan kuşağa aktarılma özelliği de taşıyan bu inanç sistemleri içerisinde yer alan ve bu unsurları besleyen kavramlardan biri de mitlerdir. Yaşanılan toplumsal düzen içerisinde daha çok bilinmeyen zamanlardan miras alınan genellikle dünyanın yaratılışı, insan varlığı ve Tanrı kavramı üzerine odaklanan mitler, özellikle ağaç, tepe, dağ, taş vb. kültlere sahiptir. Bu mitler arasında yer ile gök arasındaki bağlantıyı sağlayan Hint, Çin, Japon, Grek ve İran dinî geleneği içerisinde “evrenin merkezi” olarak görülen dağ kültü yer almaktadır. Gökyüzünün sahip olduğu yükseklik ve sonsuzluk ihtişamından hareketle, yüce bir varlığın bu mekânda bulunduğu inancını taşıyan insanoğlu, gökyüzü ve dağa kutsal gözüyle bakarak dağ kültünü ortaya koymuştur. Hinduizm ve Budizm içerisinde Sumeru ya da Meru Dağı olarak görülen bu dağ kültü, özellikle Budizm’i benimsemiş halkların dinî yaşam sistemi içerisinde önem arz etmektedir.
Uygurların şehir yaşamı ve ticaret temelli geliştirdikleri ilişkiler sonucu benimsenen Budizm’le Orta Asya’da Sumer~Sumeru sözcükleri özelinde kutsal dağ kültünün yer aldığı görülmektedir. Orta Asya Türk Budizmi içerisinde Uygurların Toharca A/B üzerinden Türkçeye aktardığı Sumer~Sumeru ifadesi, Budizm ve Hinduizm’de olduğu gibi, “dünyanın merkezinde duran dağ” anlamını taşımaktadır. Eski Uygur Türkçesinin Budist metinlerinde rastlanılan “Sumer~Sumeru Tag” ifadesi, Türk dilinin dinî terminolojisi içerisinde yer alan Budist bir terimdir. Bu çalışma ile Eski Uygur Türkçesinin Budist metinlerinde görülen “Sumer~Sumeru Tag” ifadesi özelinde, kutsal din ve inançlarda yer alan dağ kültü kavramı hakkında bilgiler verilerek Eski Uygur Türkçesinde görülen bu dinî terimin sahip olduğu kavramsal değer, bu açıklamalarla ortaya konmak istenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Budizm, eski Uygur Türkçesi, Sumeru, Meru, dinî terminoloji
Abstract
The history of faith, has been developing religious systems within the framework of narratives based on various supernatural beings since the day human beings existed on earth. Myths are one of the concepts that nurture these elements within these belief systems that also have the characteristic of being transferred from generation to generation. The myths which are mostly inherited from unknown times in the social order lived, focusing on the creation of the world, human existence and the concept of God, hills, mountains, stones and so on. has cults. These myths include the mountain cult, which is seen as the “center of the universe” within the Indian, Chinese, Japanese, Greek and Iranian religious tradition, which provides the link between the earth and the sky. Based on the height and infinity splendor of the sky, the human being, who believes that a supreme Being exists in this space, has revealed the cult of the mountain by looking at the sky and the mountain through the eyes of blessing. In Hinduism and Buddhism, this mountain cult, which is seen as Sumeru or Meru Mountain, is especially important in the religious life system of the people who have adopted Buddhism.
It is seen that the sacred mountain cult took place in the words of Sumer~Sumeru in Buddhism and Central Asia, which were adopted as a result of the Uyghurs' relations with urban life and trade. In Central Asian Turkish Buddhism, the expression Sumer~Sumeru, which Uyghurs transferred to Turkic via Toharian A/B, means mountain standing in the center of the world gibi as in Buddhism and Hinduism. In this sense, “Sumer~Sumeru Tag” expression, which was first seen in Buddhist texts of Old Uyghur Turkic, is a Buddhist term in the religious terminology of Turkic language. In this study, in the context of the expression “Sumer~Sumeru Tag”, which is seen in Buddhist texts of Old Uyghur Turkic, the concept of mountain cult in sacred religions and beliefs is given and the conceptual value of this religious term seen in Old Uyghur Turkic is aimed to be put forward with these explanations.
Keywords
Buddhism, old Uyghur Turkic, Sumeru, Meru, religious terminology