Yazar	: Meriç Harmancı
Türü	: Araştırma Makalesi
Baskı Yılı	: 2022
Sayı	: 110
Sayfa	: 333-346
1723    995

Özet
Toplumların mitik dönemlerden itibaren süregelen inanç sistemleri, yeni kabul edilen dinlerde izlerini sürdürür. İslamiyet’i kabul eden Türk toplumunun geçmişe ait hafızası ve bilinçaltına yerleşen mitik kodları da devam eden süreçteki kültür varlıklarında yansımasını bulur. Uzun süre göçebe bozkır yaşamı süren Türklerin kültür dünyasına dâhil olan pek çok unsur gibi bu hayatın temel taşlarından olan hayvanlar, onların mitik dünyalarında ve düşünce sistemlerinde önemli bir yer tutar. Türklerin zoomorfik dünya tasarımında, türeyiş efsanelerinde, yol gösterici ve yardımcı olarak anlatılarında yer alan hayvan motifleri, tasavvuf literatüründe bazı dervişlerin adları ile örtüşmektedir. Bu çalışmada bazı hayvanların isimleri ile anılan dervişlerin adlandırmasındaki mitolojik izler, Türk mitolojisindeki hayvan sembolizmi üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda tasavvuf literatüründe hayvan adları ile anılan dervişlerin bu adlandırmaya neden olan özellikleri üzerinde durulmaktadır. Bu dervişlerin meşrep bakımından ortak özellikler göstermesi, hemen tamamının heterodoks dervişler zümresinden olması hayvan sembolizmi-melamet ilişkisini de gündeme getirmektedir. Türklerin İslam dinini kabulündeki etkenlerden biri olan ve en genel ifadeyle merkezi din anlayışının dışında kalan dinsel yorumlar için kullanılan heterodoksi, mistisizmi de bünyesinde barındırarak senkretik bir İslam yorumu oluşturur. Melamet insan nefsini itham etmek üzere işleyen sistematiğine katkı sunmak üzere tercih edilen bu hayvan unvanlı adlandırmalar, bir tasavvuf yorumundan ve bir meşrep çizgisinden kaynaklanabilmektedir. Çalışma, hayvan unvanlı gezgin dervişlerin isimlerindeki adlandırmayı melamet merkezli de irdelemekte; adlandırma öyküleri ve bu unvanların, sembolik ve işlevsel bakımdan tutarlılığını ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu bağlamda Aslan Baba, Kurt Baba, Barak Baba, Koyun Baba, Geyikli Baba gibi mutasavvıfların adlarında geçen hayvan isimlerinin hayvan sembolizminin yanında melamet doktrinle de ilişkisi üzerinde durulmuştur. Çalışma, hayvan sembolizminin heterodoks dervişlerde nasıl görüldüğünü ve bu dervişlerin isimlerindeki hayvan adlarını mitik ve ezoterik okumalar üzerinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler
sembol, adlandırma, hayvan sembolizmi, sufizm, heteredoksi

Abstract
The belief systems of societies that have continued since mythical periods exhibit their vestiges in newly accepted religions. The memories of the past and the mythical codes that have been placed in the subconscious of the Turkish society that accepted Islam also find themselves reflected in the cultural assets in an ongoing process. As one cornerstone of this life, animals have had an important place in their mythical worlds and systems of thought, as have many elements that have been included in the cultural world of the Turks, having lived on the nomadic steppes for ages. Some dervishes being named with these symbols in Sufi literature can be regarded as a reflection of this manifestation. The effect of animal symbolism in names such as Aslan Baba [Lion Father], Kurt Baba [Wolf Father], Barak Baba [Dog Father], Koyun Baba [Sheep Father]), Geyikli Baba [Deer Father], Kartal Baba [Eagle Father] cannot be considered strange. The fact that most of these dervishes have common characteristics in terms of disposition, and that almost all of them are from the heterodox dervishes, brings up their relationship with melamet. Turks’ westward journey and their acceptance of Islam in large masses continued simultaneously. The nomads who had not fully entered settled life made different interpretations of some of the practices of the new religion, which they accepted as a result of the practices of their nomadic life, mythic codes, and old beliefs. Their learning of this new religion through sufism and the thoughts of the Khorasan dervishes who’d come to Anatolia from Central Asia were determinants in how Islam formed in Anatolia. At this point, heterodoxy emerged as a form of religious interpretation, which is one of the factors in Turks’ acceptance of Islam beyond the central understanding of the religion; it created a syncretic interpretation of Islam by incorporating mysticism. It was seen that the names of some of these Sufis were chosen in this context and a conscious way of othering was followed. In this context, animal names such as Aslan Baba [Lion Father], Kurt Baba [Wolf Father], Barak Baba [Dog Father], Koyun Baba [Sheep Father], Geyikli Baba [Deer Father] in the names of mystics fulfill an ominous task that attracts the condemnation of those who condemn them, as well as animal symbolism. This study aims to evaluate how animal symbolism is seen in heterodox dervishes and the animal names in the names of these dervishes through mythical and esoteric readings.

Keywords
symbol, naming, animal symbolism, sufism, heterodoxy