Sovyet Dönemi Kırgız Romanında Basmacı Hareketi
(The Basmachi Movement During the Soviet Period Kyrgyz Novels )

Yazar : Ayşe Şener    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2023
Sayı : 113
Sayfa : 179-200
1880    1308


Özet
1918’den itibaren uzun yıllar devam eden basmacı hareketi, Sovyetler Birliği’nin kurulmasıyla Türkistan’da oluşan yeni düzene karşı çıkan halkın millî mücadelesini ifade etmektedir. Hokand’da başlayıp kısa sürede Türkistan coğrafyasının tamamına yayılan basmacı hareketi, aktif olarak Kırgızistan’ın kuzey ve özellikle güney bölgesinde yaşam alanı edinmiştir. 1916’da Ürkün hadisesini derinden yaşayan Kırgızlar için bu yeni hareketin varlığı ve varoluş mücadelesi önem arz etmektedir. Ürkün’den bahseden veya doğrudan merkezine Ürkün’ü alan pek çok edebî eserin varlığı bilinmektedir. Bu noktadan hareketle tüm Türkistan’ı etkileyen basmacı hareketinin Kırgız romanındaki görünümünün olup olmadığı veya nasıl olduğu sorusu açığa çıkmaktadır. Basmacılar ifadesi, Sovyet rejimine ve yerli halkın çıkarlarını gözetmeyen anlayışa karşı silahla vatanlarını ve benliklerini korumayı amaçlayan kişiler için kullanılmaktadır. Ancak söz konusu ifadenin harekete ve takipçilerine rejimin bizzat kendisinin verdiği bir adlandırma olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla güdümlü bir edebiyat örneği olan Kırgız edebiyatında birçok romanın yeni düzenin karşısında duran ve rejim tarafından basmacı/haydut olarak görülen kişileri konu edinmesi kaçınılmaz olmuştur. Bu çalışmada, basmacı hareketini doğrudan veya örtük biçimde konu edinen Sovyet dönemi romanları değerlendirilmiş olup yazarların harekete dair bakış açısı ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler
sovyet edebiyatı, Kırgız romanı, Basmacı/Korbaşı hareketi, Basmacılar/korbaşılar

Abstract
The Basmachi movement, which continued for many years after 1918, refers to the national struggle of the people who opposed the new order formed in Turkestan with the establishment of the Soviet Union. The Basmachi movement started in Kokand and spread to the whole of Turkestan in a short time. It was active in the northern and especially the southern regions of Kyrgyzstan. This new movement and the struggle for its existence are important for the Kyrgyz, who deeply experienced the Urkun incident in 1916. Various studies have focused on Urkun. From this point of view, it is important to investigate whether or how the Basmachi movement, which affected all of Turkestan, is reflected in the Kyrgyz novel. The term Basmachi is used for people who aimed to protect their homeland and self with weapons against the Soviet regime and the understanding that does not care about the local people’s interests. However, it is thought that this term was a name given to the movement and its followers by the regime itself. Therefore, it is inevitable that many novels in Kyrgyz literature, which is an example of guided literature, are about people who stood against the new order and were seen as raiders/bandits by the regime. The current study investigated the novels of the Soviet period, which directly or implicitly dealt with the Basmachi movement and presented the writers' perspectives on the movement.

Keywords
soviet literature, Kyrgyz novel, Basmachi/Korbaşı movement, Basmachi/korbaşı