Nesne Anlatıcının Klasik Türk Edebiyatından Postmodern Edebiyata Serüveni ve Bir Aryballos Hikâyesi
(The Adventure of the Object Narrator from Classical Turkish Literature to Postmodern Literature and an Aryballos Story
)
Yazar
|
:
Nagehan Uçan Eke
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
Baskı Yılı |
:
2023
|
Sayı |
:
113
|
Sayfa |
:
119-138
|
|
Özet
Anlatma esasına dayalı bütün metinler, temelde bir “olay örgüsü” ile bir “anlatıcı”ya dayanır. Hikâyenin anlamlandırılmasının, hikâyede kullanılan dilin ve yazarın üslûbunun da anlatıcıdan bağımsız olmadığı düşünülecek olursa, anlatma esasına dayalı edebî metinler için anlatıcının vazgeçilmezliği, doğal olarak anlatıcının konumunu irdelemeyi gerekli kılar. Bu anlatıcı bir de alışılmışın dışında niteliğe sahipse dikkatleri daha çok cezbeder. Bazı şair ve yazarlar, karakterlerinin benliklerini kurulan nesne ilişkileri vasıtasıyla inşa ederler. Nesneye dönük bu ilgi, zamanla modern metinlerde daha da ileri gidilerek nesnenin “anlatıcı” hüviyeti kazanmasını sağlamıştır. Cansız nesne ve hayvanların bilinçle donatılmış ana karakterler olarak hizmet ettiği anlatı türü, 18. yüzyıl İngiliz edebiyatında “novel of circulation, it-narrative, object narrative, object tales” gibi isimlerle anılır. Bu türden eserlerde nesne ve hayvanlar tipik olarak kendi hayat hikâyelerini anlatır gibi görünseler de arka planda biyografileri her zaman başkalarının hikâyelerine odaklanır. Nesne anlatıcının yazarlar tarafından sevilip sıklıkla tercih edilme nedenleri arasında, bu nesnelerin hiçbir insanın yapamayacağı şekilde sınıflar ve rütbeler arasında hareket edebilme ve her statüden insanın hikâyesinin anlatıcısı olabilme kabiliyeti gelir. Bir diğer tercih sebebi ise nesne anlatıcının, kimi zaman satirik kimi zaman didaktik bir işlev üstlenebilmesidir. Nitekim nesne anlatıcı, bir nesne tarafından tecrübe edilmesi mümkün olan durumu yansıtmak suretiyle okuyucunun onunla empati kurarak konuya farklı bir bakış açısından yaklaşmasını sağlar. Bununla birlikte konuşma yetisine sahip olmayan insan dışı bir anlatıcı, alışkanlıkları kırıp okuyucuyu yabancılaştırarak edebî hazzı ve farklı bir deneyim yaşayan okurun türe olan ilgisini artırır. Bu çalışmada öncelikle, 18. yüzyılda dolaşım romanları ile başladığı ifade edilen nesne anlatıcı geleneğinin klasik Türk edebiyatında da benzer örneklerinin mevcut olup olmadığı tartışıldı. Ardından da son dönem Türk edebiyatında dolaşım anlatılarına örnek teşkil eden Arkeolog Prof. Dr. Güven Bakır’ın hazırlayıp kaleme aldığı Aryballos: Vazo, Kara Böcek, Devedikeni ve Yılan Üzerine Bir Masal (İzmir’e Antik Güzelleme) adlı eseri nesne anlatıcı bağlamında incelendi.
Anahtar Kelimeler
Nesne anlatıcı, dolaşım romanı, klasik Türk edebiyatı, postmodern edebiyat,aryballos
Abstract
All texts based on narrative are basically based on a “plot” and a “narrator”. Considering that the interpretation of the story, the language used in the story and the style of the author are not independent of the narrator, the indispensability of the narrator for the literary texts based on the narrator naturally necessitates examining the position of the narrator. If this narrator also has an unusual quality, it attracts more attention. Some poets and writers construct their characters’ selves through established object relations. This interest in the object has, in time, gone even further in modern texts and enabled the object to gain a “narrator” identity. The type of narrative, in which inanimate objects and animals serve as the main characters equipped with consciousness, is referred to with names such as “novel of circulation, it-narrative, object narrative, object tales” in 18th century English literature. In such works, objects and animals typically seem to tell their own life stories, but in the background their biographies always focus on the stories of others. Among the reasons why the object narrator is loved and often preferred by the writers is the ability of these objects to move between classes and ranks in a way that no human can do, and to be the narrator of the story of people from every status. Another reason for preference is that the object narrator can sometimes undertake a satirical and sometimes didactic function. As a matter of fact, the object narrator enables the reader to approach the subject from a different perspective by empathizing with it by reflecting the situation that can be experienced by an object. However, a non-human narrator who does not have the ability to speak increases the literary pleasure and interest of the reader who has a different experience by breaking the habits and alienating the reader. In this study, first of all, it is discussed whether there are similar examples of the object narrator tradition, which is stated to have started with circulation novels in the 18th century, in classical Turkish literature. Then, the work titled Aryballos: A Tale About the Vase, Black Bug, Thistle and Snake (Ancient Güzelleme to İzmir) prepared and written by Archaeologist Güven Bakır, which sets an example for circulation narratives in recent Turkish literature, was analyzed in the context of the object narrator.
Keywords
Object narrator, novel of circulation, classical Turkish literature,postmodern literature,aryballos